เดือน “กุมภาพันธ์” จัดให้เป็นเดือนแห่งความรัก ในความรักของคนหนุ่มสาวถูกโยงไปในเรื่องเพศอย่างเลี่ยงไม่ได้มี ช่วง 10 ปีที่ผ่านมา สังคมเริ่มรับรู้ว่า เพศวิถีศึกษา เป็นเรื่องที่ต้องนำมาพูดคุยกัน
สสส. ขับเคลื่อนประเด็นสร้างเสริมสุขภาวะทางเพศตั้งแต่ปี 2548 และเริ่มรณรงค์เรื่องสุขภาวะทางเพศอย่างจริงจัง มาตั้งแต่ปี 2553 เพื่อกระตุ้นให้พ่อแม่สามารถคุยเรื่องเพศกับลูกได้อย่างเปิดอก ลดปัญหาอื่น ๆ ที่จะตามมา ทั้งท้องไม่พร้อม และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์
จากสถานการณ์การติดเชื้อจากโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ที่ยังสูงในกลุ่มเยาวชนอายุ 15-24 ปี ในยุคที่เต็มไปด้วยความรู้ อุปกรณ์ในการป้องกันโรค ก็ยังพบว่า โรคซิฟิลิส เมื่อปี 2561 พบอัตราป่วย 27.9 ต่อแสนประชากร และเพิ่มขึ้นเป็น 50.5 ต่อประชากรแสนคน ในปี 2564 สาเหตุหลักมาจากการไม่ได้ใช้ถุงยางอนามัยขณะมีเพศสัมพันธ์
สำหรับการคุยเรื่องเพศกับลูกมี 6 ทักษะที่พ่อแม่ผู้ปกครองนำไปประยุกต์ใช้ได้ดังนี้
1 รับฟังไม่ตัดสิน ทุกครั้งที่คุย พ่อแม่มักมีความคิดอยู่ในใจ จนทำให้ลูกรู้สึกว่าพ่อแม่ไม่ได้ตั้งใจฟัง แต่กำลังคิดตัดสิน พ่อแม่จึงต้องฟังอย่างเข้าใจ ไม่รีบตัดสินว่าสิ่งที่ลูกทำนั้นผิดหรือถูก
2 ตั้งคำถามชวนคิด การสั่งสอนใช้ไม่ได้กับวัยรุ่นที่อยากท้าทาย ต่อต้าน การตั้งคำถามจะทำให้เด็กได้ค้นหาคำตอบด้วยตัวเอง
3 ชื่นชมความคิด ทุกครั้งที่ลูกมีความคิดที่ดี ควรชมเชยให้ลูกได้รู้ว่า สิ่งนั้นเป็นสิ่งที่ถูกต้อง เพื่อทำให้เกิดความมั่นใจในตัวเอง
4 เสริมข้อมูลที่เป็นประโยชน์ อาจมีบางเรื่องที่พ่อแม่ก็ตอบไม่ได้ เพียงบอกลูกอย่างตรงไปตรงมา และชวนคิดหรือหาข้อมูล หาคำตอบไปด้วยกัน เรียนรู้ไปด้วยกัน
5 เชื่อมั่นและเคารพในตัวลูก เมื่อพ่อแม่เชื่อมั่นในตัวลูก เคารพการตัดสินใจและการเลือกของลูก จะทำให้ลูกเชื่อมั่นและนับถือตัวเอง
6 เป็นที่พึ่งเมื่อเกิดปัญหา แสดงให้ลูกเห็นว่า ไม่ว่าจะเกิดปัญหาอะไร พ่อแม่ก็พร้อมเป็นทีมเดียวกันกับลูกเสมอ ซึ่งอาจจะเริ่มจากสถานการณ์จำลองจากซีรีส์ชวนคุย ชวนคิดว่า ถ้าเกิดปัญหาจะทำอย่างไร
อย่างไรก็ตามเมื่อเด็กอยากคุยเรื่องเพศ นับเป็นสัญญาณว่าเด็กเปิดใจ อยากหาคำตอบในเรื่องที่กำลังสนใจอยากรู้ ถือเป็นโอกาสทองที่จะคุยกับลูก โดยเลือกคำตอบที่เหมาะสมกับช่วงวัย
เมื่อมีโอกาส ไม่ว่าจะเป็นจากเหตุการณ์รอบตัว หรือข่าว ละคร ก็สามารถหยิบยกเอามาเป็นประเด็นที่จะพูดคุยกันได้ โดยนำสถานการณ์นั้น มาวิเคราะห์และเรียนรู้
เมื่อจำเป็นต้องคุย ถือเป็นสถานการณ์จำเป็น โดยเฉพาะเรื่องสุขภาพ สุขอนามัย เช่น ลูกถึงวัยมีประจำเดือน หรือเริ่มมีแฟน ควรเลือกหัวข้อที่แสดงถึงความห่วงใยและเข้าใจ
นอกจากเรื่องเพศที่ต้องคุยกับวัยรุ่นอย่างเข้าใจแล้วสสส.ยังพบว่าในยุคนี้ วัยรุ่นมีปัญหาทางจิตใจอย่างมาก เนื่องจากเด็กต้องการเป็นที่ยอมรับ อยากค้นหาตัวเอง อยากเป็นอิสระ หากไม่ได้รับการดูแล ส่งเสริมความเข้าใจในตนเอง การรับรู้ถึงคนรอบข้างที่มักมีอิทธิพลต่อความคิด หรือการพัฒนาให้มีทักษะชีวิตที่ดีเพียงพอ อาจส่งผลให้เกิดปัญหาอื่น ๆ ตามมา โดยเฉพาะเรื่องความสัมพันธ์ทางเพศ เพศวิถี สุขภาวะทางเพศ
รวมทั้งปัญหาความเครียดจากการเรียน ความเครียดจากปัญหาความสัมพันธ์กับเพื่อน กับคู่รัก หรือกับพ่อแม่ และเลือกจะเข้าหาเพื่อน คู่รัก ซึ่งเยาวชนและวัยรุ่นไว้ใจมากกว่าพ่อแม่หรือผู้ใหญ่
แนวทางสำคัญในมิติด้านจิตใจคือ การส่งเสริมให้มีความสัมพันธ์ที่ดีระหว่างกัน เช่น การพูดคุยและรับฟังอย่างเข้าใจ ไม่ตัดสินว่าไม่ดี การชื่นชมและให้กำลังใจ จะทำให้ลูกเข้าหาพ่อแม่ ผู้ใหญ่ อีกทั้งการส่งเสริมให้มีทักษะชีวิต ไม่ว่าจะเป็นการรู้จักคิดวิเคราะห์ การคิดสร้างสรรค์ การรู้จักตนเองและเห็นใจผู้อื่น การสร้างสัมพันธภาพและการสื่อสาร การตัดสินใจและการแก้ปัญหา รวมไปถึงการจัดการอารมณ์และความเครียด
ตัวอย่างการทำงานบูรณาการเรื่องเพศและสุขภาพจิต
สสส. ร่วมกับสำนักงานสาธารณสุขจังหวัดเชียงราย สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษาเชียงราย มูลนิธิแพธทูเฮลท์ เทศบาลนครเชียงราย ท้องถิ่นจังหวัดเชียงราย ศึกษาธิการจังหวัดเชียงราย และเครือข่ายองค์กรงดเหล้า ดำเนินการยกระดับพื้นที่จังหวัดเชียงรายให้เป็นพื้นที่ต้นแบบนำร่องการทำงานแบบบูรณาการที่เชื่อมร้อยประเด็นการทำงานสร้างเสริมสุขภาพ ในประเด็นเรื่องเพศและสุขภาพจิต
กระบวนการทำงานมีทั้งการวิเคราะห์สถานการณ์เรื่องเพศและสุขภาพจิตในพื้นที่ วิเคราะห์ต้นทุนการทำงานที่แต่ละหน่วยงานมี เพื่อแสวงหาจุดแข็งและจุดร่วมที่จะทำงานด้วยกัน จนออกมาเป็นแผนปฏิบัติการ ที่ทุกฝ่ายจะขับเคลื่อนร่วมกันในพื้นที่เพื่อนำไปสู่การแก้ปัญหาอย่างเป็นระบบ
โดยมีเป้าหมาย เพื่อพัฒนาเครือข่ายและกลไกการทำงานแบบบูรณาการเรื่องเพศและสุขภาพจิตในพื้นที่ จ.เชียงราย ให้สามารถนำองค์ความรู้ไปส่งเสริมเด็ก/เยาวชนในสถานศึกษาได้เรียนรู้เรื่องเพศและสุขภาพจิตไปพร้อมกัน อันจะส่งผลให้เด็กเกิดการพัฒนาทักษะทางสุขภาวะทางเพศและสุขภาพจิตเพิ่มมากขึ้น
นายชาติวุฒิ วังวล ผู้อำนวยการสำนักสนับสนุนการควบคุมปัจจัยเสี่ยงทางสุขภาพ สสส.กล่าวว่าแน่นอนว่า ความเป็นพ่อแม่ ไม่มีใครที่ไม่กังวลในความเปลี่ยนแปลงไปของลูก จนบางครั้งความห่วงใยกลายเป็นทัศนคติเชิงลบต่อการดำเนินชีวิตของลูก ไม่ว่าจะเป็นเรื่องความสัมพันธ์ การมีแฟน หรือเพศสัมพันธ์ ยังมีพ่อแม่จำนวนมากที่คิดว่าลูกคือเด็กเสมอ ลูกไม่มีทางมีเซ็กซ์ การสร้างเครื่องมือเพื่อให้พ่อแม่ได้ทำความเข้าใจเรื่องการพูดคุยกับลูก จึงเป็นสิ่งที่ สสส. ริเริ่มและดำเนินการมาเป็นเวลานาน เพื่อเป็นอีกหนึ่งกลไกที่จะช่วยให้ความรู้แก่พ่อแม่ได้ง่ายขึ้น
“สิ่งที่สำคัญคือ “การสร้างทัศนคติเชิงบวก” เปลี่ยนมายด์เซ็ตของพ่อแม่ให้เข้าใจสถานการณ์ว่า ปัจจุบันนั้นสังคมเปลี่ยนแปลงไปอย่างมาก เด็กเข้าถึงเทคโนโลยีด้วยปลายนิ้ว สิ่งแวดล้อมรอบตัวเปลี่ยนไปหมด ถ้าพ่อแม่ไม่เปลี่ยนตามให้ทัน ก็ไม่มีทางเข้าใจกันได้ สิ่งที่ต้องทำคือ การเปิดใจกว้างให้ลูกเข้าถึงได้ รักลูกแบบเปิดใจ ไม่รักอย่างที่อยากให้เขาเป็น แต่รักในแบบที่เขาเป็น”
นายดิเรก ตาเดียว เจ้าหน้าที่มูลนิธิแพธทูเฮลท์ ชี้ว่า แม้ว่าเยาวชนกล้าที่จะซื้อถุงยาง แต่พบว่ามุมมองและทัศนคติในเรื่องถุงยางอนามัยยังเป็นไปในแง่ลบ ผู้ใหญ่ยังมีมุมมองต่อเด็กผู้หญิงที่พกถุงยางอนามัยว่า เป็นผู้หญิงไม่ดี ขณะที่กลุ่มเด็กผู้ชายมักจะมีการพูดคุยกันว่าการสวมถุงยางอนามัยจะทำให้ไม่สามารถรับความรู้สึกขณะมีเพศสัมพันธ์ได้อย่างเต็มที่ ทำให้ต้องมีการปรับมุมมองกัน
“ การสอนเรื่องถุงยางอนามัย เป็นการเตรียมตัวให้เด็กได้เรียนรู้ เข้าใจ รู้จักและสัมผัสกับถุงยางอนามัยมากขึ้น เพราะต้องยอมรับว่าเมื่อเข้าสู่วัยรุ่น อารมณ์ความรู้สึกทางเพศจะเกิดขึ้นตามธรรมชาติอยู่แล้ว และการเรียนรู้ที่จะกล้าพก กล้าใช้ถุงยางอนามัยก็เป็นเรื่องสำคัญ เพราะเป็นวิธีป้องกันการตั้งครรภ์และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ที่มีประสิทธิภาพ เราต้องกล้าที่จะสื่อสาร ให้เป็นเรื่องปกติเหมือนกับการที่เราสวมหน้ากากอนามัยเพื่อป้องกันโควิด-19”
โอกาสเดือนแห่งความรักเพื่อสร้างค่านิยมดีว่าการพกถุงยางไม่ใช่เรื่องผิดและน่าอาย เชิญชวนวัยรุ่นร่วมแคมเปญ“Love Care กล้ารัก กล้ารับผิดชอบ” ด้วยการโพสต์คลิปการขอรับถุงยางอนามัย หรือซื้อถุงยางอนามัย ลงในแอปพลิเคชัน TikTok
ในวันอาทิตย์ที่ 19 ก.พ.เวลา 13.00-15.00 น.สสส.เชิญชวนเยาวชนร่วมฟังเสวนาในหัวข้อ “ รักไม่ทำให้เราตาบอด Love is Not Blind” Live ผ่าน FACEBOOK เพจ Love is not blind รักไม่ทำให้เราตาบอด
