น่าจะมีอีกหลายครอบครัวที่กำลัง “ตกที่นั่งลำบาก” คล้ายกับครอบครัว 4 คนพ่อแม่ลูกที่ต้องหนีหัวซุกหัวซุน อาศัยนอนบนรถย้ายไปเรื่อยๆ เพราะถูกเจ้าหนี้นอกระบบกดดันหนัก จนคิดฆ่าตัวตาย “ยกครัว” หลังขาดส่งดอกเบี้ย 1 สัปดาห์ แล้วปรากฏผลลัพธ์ที่ไม่มีใครคาดถึง
มีหนี้ก็ต้องชดใช้ คือสิ่งที่พึงทำไม่อาจปฏิเสธ แต่การกู้เงินโดยเฉพาะหนี้นอกระบบที่เข้าถึงง่าย มักตามมาด้วยปัญหาความไม่เป็นธรรมต่างๆ นานามากมาย
เฉพาะที่ปรากฏเรื่องร้องเรียนในระบบไม่เพียงไม่ลดลง แต่ปัญหายังมีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้น ลองมาดูว่าปัจจุบันสถานการณ์ร้องเรียนหนี้นอกระบบมีสภาพเป็นอย่างไรบ้าง
จากสถิติรับแจ้งเบาะแสของ ศูนย์ป้องกันปราบปรามการกระทำความผิดเกี่ยวกับหนี้นอกระบบ สำนักงานตำรวจแห่งชาติ (ศปน.ตร.) ตั้งแต่เปิดศูนย์เมื่อวันที่ 8 มิ.ย.63 แบ่งตามปีงบประมาณพบข้อร้องเรียนจำแนกได้ ดังนี้
ปี 63 (8 มิ.ย.63-30 ก.ย.63) รับแจ้ง 2,348 เรื่อง
ประเภทหนี้ ดอกเบี้ยเกิน 1,503 เรื่อง หมวกกันน็อก 553 เรื่อง กู้ออนไลน์ 176 เรื่อง จำนำรถ 35 เรื่อง จำนองที่ดิน 26 เรื่อง ขายฝากที่ดิน 20 เรื่อง วางหลักประกัน 31 เรื่อง และอื่นๆ 4 เรื่อง
ปี 64 (1 ต.ค.63-30 ก.ย.64) รับแจ้ง 3,815 เรื่อง
ประเภทหนี้ ดอกเบี้ยเกิน 1,592 เรื่อง กู้ออนไลน์ 1,327 เรื่อง หมวกกันน็อก 756 เรื่อง จำนำรถ 74 เรื่อง ขายฝากที่ดิน 25 เรื่อง อื่น ๆ 23 เรื่อง จำนองที่ดิน 10 เรื่อง เรื่อง วางหลักประกัน 8 เรื่อง
ปี 65 (1 ต.ค.64-30 มิ.ย.65) รับแจ้ง 1,664 เรื่อง
ประเภทหนี้ ดอกเบี้ยเกิน 708 เรื่อง กู้ออนไลน์ 551 เรื่อง หมวกกันน็อค 313 เรื่อง อื่นๆ 47 เรื่อง ขายฝากที่ดิน 19 เรื่อง จำนำรถ 19 เรื่อง จำนองที่ดิน 4 เรื่อง วางหลักประกัน 3 เรื่อง
ปัญหาหนี้ที่พบมากสุดมี 3 ประเภท คือ ดอกเบี้ยเกิน กู้เงินออนไลน์ และหมวกกันน็อก สภาพดอกเบี้ยเกินจะมีลักษณะเป็นเรื่องระหว่างบุคคลที่กู้ยืมกันเอง จึงยากจะตรวจสอบและมักพบปัญหาเมื่อมีการผิดสัญญา
จากข้อมูลที่รับแจ้ง ศปน.ตร. นำข้อมูลมาวิเคราะห์สภาพปัญหาและความต้องหารแหล่งทุนแล้วสามารถจำแนกความต้องการใช้เงินของประชาชนได้ 4 ระดับ คือ
ระดับ 1 ต่ำมาก วงเงิน 2,000-3,000 บาท กู้ออนไลน์-ระยะเวลาชำระ 7 วัน
ระดับ 2 ต่ำ วงเงิน 10,000-30,000 บาท หมวกกันน็อก-ระยะเวลาชำระ 24-30 วัน
ระดับ 3 ปานกลาง วงเงิน 30,000-200,000 บาท ดอกเบี้ยเกิน-ระยะเวลาชำระ ตามแต่ตกลงกัน
ระดับ 4 สูง วงเงิน ตั้งแต่ 200,000 บาทขึ้นไป ขายฝากที่ดิน-ระยะเวลาชำระ ตามแต่ตกลงกัน
มีการตั้งข้อสังเกตจากข้อมูลการจับกุมเงินกู้ออนไลน์ผ่านแอพพลิเคชั่นพบว่า ปริมาณลูกหนี้ที่มีความต้องการใช้เงินกลุ่ม “ระดับต่ำมาก” มีจำนวนหลักหมื่นหรือแสนรายต่อ 1 แอพพลิเคชั่น สาเหตุมาจากยังไม่มีแหล่งกู้ระดับต่ำมากในระบบ ขณะที่กลุ่มระดับต่ำ ปานกลาง และสูง มีแหล่งเงินกู้ในระบบรองรับ เช่น ระดับต่ำ มีพิโกไฟแนนซ์ ระดับปานกลางและระดับสูง มีสถาบันการเงิน และธนาคาร
ประกอบกับหลายปัจจัยการเข้าถึงระหว่างหนี้ในและนอกระบบ ซึ่งเปรียบเทียบแล้วก็ยากที่ “หนี้นอกระบบ” จะหมดไปง่าย ๆ โดย ศปน.ตร. วิเคราะห์ให้เห็นภาพความแตกต่างไว้ดังนี้
“การกู้ยืมในระบบ” เข้าถึงแหล่งทุนยาก, คุณสมบัติผู้กู้ ที่มารายได้ มีความน่าเชื่อถือ ชัดเจน ตรวจสอบได้, ตรวจสอบว่าติดแบล็กลิสต์หรือไม่, ใช้ระยะเวลาในการพิจารณาอนุมัติวงเงินนาน
“การกู้ยืมนอกระบบ” เข้าถึงแหล่งทุนง่าย, ไม่เน้นคุณสมบัติผู้กู้, ไม่ตรวจสอบแบล็กลิสต์, กู้เช้า ได้เย็น
มีข้อมูลที่น่าตกใจสำหรับคนภายนอก เมื่อหนึ่งในการจับกุมเครือข่ายปล่อยกู้นอกระบบไม่นานนี้ คิดดอกเบี้ยโหดร้อยละ 160 ต่อเดือน และน่าตกใจยิ่งกว่าเมื่อสำหรับคนอับจนหนทาง “อัตราดอกเบี้ยสูงเกินจริง” ไม่ได้มีผลต่อการตัดสินใจเท่าความเดือดร้อน-จำเป็นเฉพาะหน้า จนนำมาซึ่งปัญหา “วัวพันหลัก” ที่ต้องยอมรับว่ามีอีกจำนวนมากที่ยังไม่ปรากฏให้เห็น.
ทีมข่าวอาชญากรรม รายงาน
