การปลูกผักสวนครัว ปลูกผักกินเอง นอกจากเซฟค่าใช้จ่าย ได้กินผักสดสะอาด ทั้งได้เพิ่มความมีชีวิตชีวาเติมพื้นที่สีเขียวสร้างบรรยากาศบ้านน่าอยู่ ประโยชน์จากการปลูกพืชผักยังมีอีกมาก โดยเฉพาะเป็นกิจกรรมยามว่างคุณภาพที่ให้ทั้งความสุขใจ เพลิดเพลิด ทั้งสร้างโอกาสการประกอบอาชีพ และนอกจาก พืชสวนครัว ผักที่ชื่นชอบ ที่นำมาออกแบบปลูกในแปลง มีผลผลิตต่อเนื่องหมุนเวียน
“เห็ด”อีกหลายชนิดเช่นกัน ได้รับความสนใจนำมาปลูก เพิ่มความหลากหลายให้กับสวนผักในบ้าน นำเรื่องน่ารู้ ชวนตามรอยวิจัย ยกระดับเห็ดป่าสู่เห็ดเมือง การเพิ่มมูลค่าเห็ด ทั้งมีเทคนิคการเพาะเห็ดสำหรับมือใหม่สายปลูก ชวนออกแบบมินิฟาร์มเห็ดในบ้าน เพื่อมีผลผลิตหมุนเวียนนำมาปรุงอาหารต่อเนื่อง โดย อาจารย์ธนัชยา เกณฑ์ขุนทด อาจารย์ประจำคณะนวัตกรรมเกษตร มหาวิทยาลัยรังสิต ให้ความรู้ในประเด็นนี้ว่า เห็ดเป็นแหล่งอาหารโปรตีนสำคัญและมากด้วยประโยชน์หลายมิติ ทั้งทางด้านโภชนาการ สรรพคุณทางยา มีประโยชน์ทางการแพทย์ โดยที่ผ่านมาคณะนวัตกรรมเกษตรเราศึกษาวิจัย
ขณะที่เห็ดที่นิยมรับประทานก็มีความน่าสนใจ บางชนิดมีสีสันสวย อย่าง เห็ดนางนวลสีชมพู เห็ดนางรมสีทอง สีเหลือง ฯลฯ เห็ดเมืองร้อนที่เพาะได้ง่าย ทั้งมี texture ดีมาก มีกลิ่นหอม ส่วนการปลูกผักกินเอง สร้างสวนผักในบ้าน มีฟาร์มเห็ดเล็กๆ การยกระดับเห็ดป่า เห็ดในธรรมชาติสู่การเพาะปลูกในเมืองที่ผ่านมามีหลายชนิด อย่าง เห็ดหัวลิง หรือเห็ดยามาบูชิตาเกะ เป็นเห็ดอีกชนิดที่นักวิจัยให้ความสำคัญ
เห็ดดังกล่าวเป็นทั้งอาหารและยา มีประโยชน์เป็นที่ยอมรับ โดยที่ผ่านมาเราศึกษาวิจัย มีผลงานของนักศึกษาที่น่าสนใจ โดยเห็ดยามาบูชิตาเกะ เป็นเห็ดเมืองหนาว เห็ดป่าที่ขึ้นตามขอนไม้ เปลือกไม้ผุ หลายปีที่ผ่านมามีการนำเชื้อพันธุ์เห็ดเข้ามาเพาะในไทยซึ่งสามารถเพาะได้ ทั้งมีการศึกษาวิจัยอย่างต่อเนื่อง
อาจารย์ประจำคณะนวัตกรรมเกษตร อาจารย์ธนัชยา เล่าถึงความน่าสนใจของเห็ดชนิดนี้เพิ่มอีกว่า จากที่กล่าวนอกจากประโยชน์ทางอาหารและยา ในด้านรูปทรง เห็ดมีความสวยงาม มี texture ที่ดี ที่ผ่านมาทางคณะฯเราศึกษาวิจัย อีกทั้งนักศึกษาค้นคว้าทดลองสูตรเพาะเห็ดใหม่ๆ ทั้งนำเวสการเกษตรต่างๆนำมาเป็นส่วนผสม อย่างเช่น กากกาแฟ นำมาเป็นวัสดุเพาะ ฯลฯ ซึ่งให้ผลลัพธ์ที่ดี ทั้งนี้การเลือกศึกษาวิจัยเห็ดชนิดนี้ จากที่กล่าวมีคุณสมบัติเด่นหลายด้าน ทั้งมีสารสำคัญ อีกทั้งเห็ดดังกล่าวตลาดมีความต้องการ โดยเฉพาะกลุ่มคนรักสุขภาพ
ด้วยที่เราเป็นคณะนวัตกรรมเกษตรจึงศึกษาวิจัยรอบด้าน นับแต่ต้นน้ำ อย่างวัสดุเหลือใช้จากการเกษตรที่มีค่อนข้างมาก ไม่ว่าจะเป็น ขี้เลื่อย ซังข้าวโพด ฯลฯ อีกทั้งนักศึกษามองเห็นการใช้ประโยชน์จากกากกาแฟ โดยเฉพาะกากกาแฟตามร้านต่างๆในมหาวิทยาลัย นำมาพัฒนาต่อยอด นำมาเป็นส่วนผสมในวัสดุเพาะ ปรับสูตรทดลองในอัตราส่วนต่างๆ เก็บข้อมูลต่อเนื่องเพื่อเพิ่มผลผลิต และเพิ่มมูลค่าให้กับเห็ดมากยิ่งขึ้น
นอกจากเห็ดดังกล่าวที่สายสุขภาพให้ความสนใจ ยังมีเห็ดอีกหลายชนิดที่เป็นคำตอบได้รับความสนใจนำมาเพาะปลูก สร้างมินิฟาร์มเห็ดไว้ที่บ้าน โดยอาจารย์ธนัชยา ให้ความรู้อีกว่า การเพาะเห็ดเพื่อให้มีผลผลิตสดใหม่ มีโรงเห็ดเล็กๆในบ้านสามารถทำได้โดยไม่จำเป็นต้องมีพื้นที่มาก ทั้งสามารถดีไซน์ให้มีผลผลิตหมุนเวียน สามารถเก็บเห็ดนำมาปรุง ประกอบอาหารได้ต่อเนื่อง
“ เห็ดที่นิยมนำมารับประทาน นำมาเพาะกินเอง เพาะที่บ้านมีหลายชนิด โดยปัจจุบันมีชุดเห็ด ก้อนเห็ดสำเร็จรูปพร้อมให้นำไปเพาะ แต่อย่างไรแล้วการเพาะเห็ดจะต้องมีความเข้าใจ ควรทำความรู้จักกับเห็ดก่อนในเบื้องต้น การเพาะเห็ดหากเป็นไปตามกระบวนการค่อนข้างใช้เวลา แต่หากอยากทดลองเพาะ ทำเองก็ทำได้ โดยมีสูตรพื้นฐานให้เรียนรู้และฝึกหัด ส่วนก้อนเห็ดที่ลงเชื้อไว้แล้ว ที่ตอบโจทย์การเพาะรับประทานเอง เมื่อได้ก้อนเห็ดมาแล้วต้องนำมาเปิดดอก และระหว่างเส้นทางต้องหมั่นสเปยน้ำ ควบคุมแสง ความชื้นให้เหมาะสม เห็ดจึงจะออกดอกให้เก็บได้เรื่อยๆ”
อาจารย์ธนัชยา อธิบายเพิ่มอีกว่า เห็ดป่าที่นำมาเพาะในเมืองที่ได้รับความสนใจอย่างเช่น เห็ดเยื่อไผ่ เป็นหนึ่งในเห็ดในธรรมชาติที่นำมาเพาะเลี้ยงได้ โดยลักษณะการเพาะจะเลียนแบบธรรมชาติ โดยทำเป็นแปลงเล็กๆ หรือปลูกในกระถางปลูก ด้วยที่เป็นเห็ดที่เจริญจากอินทรียวัตถุในดิน เวลาเพาะจะนำดินกลบ แต่หากเป็นเห็ดชนิดอื่นๆจะนำเชื้อเห็ดไปคลุกในวัสดุเพาะ หรือเติมเชื้อลงไปในวัสดุเพาะ
เห็ดแครง ก็เช่นกัน เป็นเห็ดอีกชนิดที่ได้รับความสนใจนำมาเพาะ เป็นเห็ดที่มีประโยชน์แน่น มีสารสำคัญอยู่มาก ทั้งเป็นเห็ดอีกชนิดที่เรากำลังศึกษาวิจัย พัฒนาต่อยอดอีกเช่นกัน พัฒนาเพิ่มมูลค่าเพิ่มขึ้น ทั้งนี้การนำเห็ดป่ามาเพาะเลี้ยงในเมือง เป็นแนวทางการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืน ทั้งตอบโจทย์ความต้องการในการผลิตอาหารที่มีความหลากหลาย สร้างรายได้ และสร้างโอกาสการประกอบอาชีพ ฯลฯ
ย้อนกลับมาที่การปลูกผักในเมือง มีมินิฟาร์มเห็ดในบ้าน อาจารย์ธนัชยาให้เทคนิคการเพาะ การดูแล โดยแนะนำว่า หากมองในเรื่องพื้นที่ พื้นที่ไม่มากไม่ใช่อุปสรรค์ สามารถจัดเรียงวางบนชั้น วางเรียงซ้อนกันขึ้นไปจะช่วยประหยัดพื้นที่ หรือ วางไว้ใต้ซิงค์ในห้องครัว จัดวางไว้มุมใดมุมหนึ่งหรือวางใกล้กับแปลงปลูกผัก โดยดีไซน์มินิฟาร์มเห็ดได้หลากหลายมุม และจัดตกแต่งสวยงามได้ตามความพอใจ ที่สำคัญเห็ดต้องการความชื้น แต่ไม่ต้องการแสงมาก ได้รับแสงรำไรก็เพียงพอ
“ส่วนการเปิดดอก ก้อนเห็ดที่มาจากฟาร์มเห็ดที่มีมาตรฐาน ในก้อนเห็ดจะใส่เชื้อเห็ดมาเต็มสูตร และเมื่อเส้นใยเดินเต็มถุงก็พร้อมที่จะเปิดดอก และไม่ใช่แค่การดึงจุกสำลีออกจากก้อนเห็ดอย่างเดียว ในขั้นตอนนี้มีเทคนิค โดยบริเวณหน้าก้อนเห็ดจะมีแผ่นแข็งๆปิดอยู่ ให้นำออก จากนั้นสเปย์น้ำเป็นละอองฝอยผ่านหน้าก้อนเห็ด จะไม่ฉีดน้ำเข้าไปโดยตรง เพราะจะทำให้เกิดการเน่า ขึ้นได้”
หากไม่มีเวลาสเปย์น้ำ ให้นำถาดใส่น้ำ วางไว้ใต้ชั้นเห็ด น้ำจะระเหยขึ้นไปด้านบน จากนั้นใช้พลาสติก ถุงดำ หรือใช้ผ้าชุบน้ำหมาดๆคลุม เพื่อช่วยพลางแสงและเก็บความชื้นที่สเปย์น้ำเข้าไป ขณะเดียวกันด้านหน้าก้อนเห็ด ควรมีพื้นที่ว่าง อย่าให้ผ้า หรือพลาสติกที่นำมาคลุมวางชิดจนเกินไป ให้เหลือพื้นที่พอให้ดอกเห็ดออกมา
“ เห็ดโดยทั่วไปหลังจากเปิดดอกในรอบแรกจะได้ดอกใหญ่ น้ำหนักดีและออกดอกได้ไว โดยถ้ามีหลายก้อนจะออกดอกได้พร้อมกัน ส่วนรอบสองจะเว้นเวลาออกไป ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับชนิดเห็ด ส่วนรอบสามและรอบต่อไปจะเว้นห่างออกไปอีก ทั้งนี้หากสังเกตถุงก้อนเห็ดจะนิ่มลง โดยเห็ดย่อยสารอาหารในก้อน “
การปลูกเห็ดที่บ้านเก็บกินได้ต่อเนื่อง อาจารย์ประจำคณะนวัตกรรมเกษตร อาจารย์ธนัชยา อธิบายอีกว่า การเปิดดอกต้องทยอยเปิด อย่างเช่น ถ้าครั้งแรกเปิดสิบก้อน จากนั้นอีกสาม หรือสี่วันต่อมา ค่อยเปิดเพิ่มอีกสิบก้อน ก็จะมีเห็ดหมุนเวียน ออกดอกให้เก็บมาทำอาหารสลับกัน
“การเพาะเห็นในบ้านอยากให้สังเกตความชื้น ส่วนการสเปย์น้ำบ่อยครั้งแค่ไหนนั้น อาจสังเกตที่ชั้นเห็ด หากรู้สึกว่ามีความเย็น ไม่ร้อนก็ไม่ต้องสเปย์น้ำเพิ่ม จากที่กล่าวเห็ดไม่ชอบร้อน แต่ชอบเย็นชื้น การปลูกผักในบ้าน ปลูกพืชผักหลากหลายชนิด นอกจากได้ผลผลิตสดใหม่ มีผลผลิตหมุนเวียน ยังทำให้เห็นกระบวนการเพาะปลูก เห็นต้นทางอาหาร“
การปลูกเห็ดยังมีข้อเด่นอีกหลายด้าน โดยอาจารย์ธนัชยา ให้มุมมองทิ้งท้ายว่า เห็ดไม่ค่อยมีแมลงศัตรู ทั้งการปลูกครั้งหนึ่งสามารถมีแหล่งอาหารโปรตีนเก็บดอกเห็ดนำมารับประทานได้ยาว ลดค่าใช้จ่ายการซื้ออาหารโปรตีนจากเนื้อสัตว์ รวมถึงใช้เวลาการเพาะเลี้ยงไม่นาน มีแหล่งโปรตีนคุณภาพไว้ใกล้ตัว
นอกจากนี้หากเพาะเห็ดไว้หลายชนิด ไม่ว่าจะเป็น เห็ดนางรม เห็ดนางฟ้าภูฐาน หรือเห็ดยามาบูชิตาเกะ ฯลฯ เห็ดสามารถให้ผลผลิตออกมาพร้อมกัน หรือใกล้เคียงกัน หากเรียนรู้วิธีการเพาะและการดูแล นอกจากจะมีเห็ดคุณภาพเข้ามาเสริมทัพได้อิ่มท้อง ยังได้รับความสุขใจ ความภาคภูมิใจโดยรูปทรงสีสันสวยที่ต่างกันของเห็ดยังส่งต่อการเรียนรู้ เติมความพิเศษให้กับสวนผักในบ้าน สวนสวยที่มากไปด้วยอาหารปลอดภัย
พงษ์พรรณ บุญเลิศ
